🌹एकाच दिवशी दोन पितरांचे श्राध्द असल्यास त्याविषयी शास्त्र काय सांगते ? 🔸श्राध्द कसे करावे🔸 🌹श्री गुरुदेव दत्त | श्री गुरू स्वामी समर्थ🌹

🔸एकाच दिवशी दोन पितरांचे श्राध्द असल्यास त्याविषयी शास्त्र काय सांगते ?

🌹श्री गुरुदेव दत्त | श्री गुरू स्वामी समर्थ🌹

काही वेळा माता व पिता, तसेच अन्य व्यक्तींचे एकाच तिथीला निधन घडलेले असल्यामुळे त्यांचे श्राध्द एकाच दिवशी येते, त्यास श्राध्द संपात म्हणतात. अशा वेळी शास्त्राप्रमाणे प्रत्येक श्राध्दाचा स्वतंत्र स्वयंपाक करून श्राध्दे करावीत, अशी शास्त्राज्ञा आहे. पुढे अशीही सवलत दिली आहे की, स्वतंत्र स्वयंपाक करणे असंभव असल्यास एकाच स्वयंपाकात विविध श्राध्दे करावीत. अशा वेळी पाक प्रोक्षण फक्त खीरभातावर करून प्रत्येक श्राध्दासाठी स्वतंत्र खीरभात करण्याची प्रथा आहे. हल्ली अशा प्रसंगी विविध श्राध्दातील देव व पितरांचा उच्चार तेवढा निरनिराळा करतात. पण पुढील सर्व गोष्टी एक तंत्राने करतात.

काही वेळा एकाच घरातील तिघेजण अपघात वगैरे प्रसंगाने एकाच दिवशी, एकाच तिथीस निधन पावल्यामुळे तिघांचीही श्राध्दे एकाच दिवशी येतात. श्राध्दकर्ते निराळे असल्यास प्रश्नच उद्भवत नाही. पण श्राध्दकर्ता एकण असल्यास प्रश्न उद्भवतो. म्हणून शास्त्र सांगते की, एकाच कर्त्याने तीन श्राध्दे एकाच दिवशी करू नयेत. दोन करावीत व तिसरे श्राध्द भाऊ किंवा तत्सम व्यक्तीकडून करून घ्यावे. तशी कोणी व्यक्ती नसल्यास आदले दिवशी दोन श्राध्दे करावीत व दुसरे दिवशी उरलेले तिसरे करावे.

भाद्रपद वद्यात एखादी व्यक्ती निधन पावल्यास त्याचे प्रतिसांवत्सरिक श्राध्द व महालय श्राध्द एकाच दिवशी येणार. अशा वेळी वरील प्रमाणे स्वयंपाक एक केला असला तरी खीरभात निरनिराळा करून दोन स्वतंत्र श्राध्दे करावीत.....

घरातील व्यक्तीचे निधन घडल्यास प्रथमवर्षी कोणती निषिध्दे पाळावीत ?
माता, पिता मरण पावल्यास प्रथम वर्षपर्यंत पुत्रांनी आपली मंगलकार्ये व सोहळा समारंभ वर्ज्य करावेत संध्या, उपासना, देवपूजा इत्यादि नित्य आन्हिक तसेच कुळधर्म कुळाचारादि नैमित्तिक कर्मे वर्ज्य करू नयेत. चालू असलेले व्रताचार सोडू नये, पण नविन व्रत घेऊ नये. तीर्थयात्रा करू नये. दिवाळीसारख्या सणात शास्त्रापुरते सर्व विधी करावेत, पण सोहळा, समारंभ, उत्सव करू नयेत. अशावेळी काहीजण फराळाचे साहित्य घरात न करता बाजारातून आणण्याचा पक्ष स्विकारतात, पण तो योग्य नव्हे. घरात सोहळा करता येत नाही म्हणून बाजारू किंवा दुसऱ्याने देऊ केलेल्या पदार्थांचा आनंद लुटणे ही विसंगती आहे.

ज्या घरात उपवर मुली व उपवधू मुलगे असतील, त्यांना आई-वडिलांपैकी एकाचे निधन घडल्यास किमान एक वर्षभर विवाह करता येत नाही. अडचणीच्या प्रसंगी संवत्सर संपताच किंवा अब्जपूर्ती श्राध्द करून विवाह करता येतो. पुत्रांनी मात्यापित्यांच्या स्मृतीप्रीत्यर्थ काही पदार्थांचे सेवन सोडण्याचीही प्रथा आहे. विशेषतः तांबूलभक्षण केले जात नाही. पण हा निषेध मातापितरांच्या बाबतीतच विशेषत्वाने पाळला जातो, अन्य व्यक्तींच्या बाबतीत नाही.

प्रथम वर्षी मृतात्म्यास प्रेतत्व असल्यामुळे हे सर्व निषेध आहेत. प्रथमवर्षी येणाऱ्या महालयात मृत व्यक्तीचे पार्वण येत नसते. कारण महालय हा पितरांचा असतो, प्रेतांचा नव्हे. पण सपिंडीकरण झाले असल्यामुळे काहीजण पहिल्या वर्षीच्या महालयात देखील मृत व्यक्तीचे पार्वण घेतात, हे चुकीचे आहे. सपिंडीकरण, मासिके, इत्यादी कितीही गोष्टींचा अपकर्ष केला (म्हणजे ती अगोदरच करून टाकली) तरी मृतास प्रेतत्वनिवारण होऊन पितृत्व प्राप्त होण्यास एक वर्षाचा कालावधी लागतोच..... (वृध्दिप्राप्तिं विनाSर्वाक्सपिण्डेनापकर्षेSपि प्रेतस्य पितृत्वप्राप्तिर्वर्षान्त एव कृते सपिण्डीकरणे नरः संवत्सरात्परम्।।)

🔸पितृदोष (Pitru Dosha)🔸
      
            पितृ हे आपले पूर्वज असून, पूर्वीच्या काळी कुटुंबातील आपले ज्येष्ठ त्यांची देवता समान पूजा करीत असत. पितृ आपल्या घराण्यातील मृत पूर्वजांचे सूक्ष्म रुप असून, जोपर्यंत त्यांचा पुनर्जन्म होत नाही, तोपर्यंत ते विभिन्न योनीत (लोकात) राहतात.

           जीवाला मृत्यूनंतर मागील ऋण (सर्व प्रकारच्या कर्मांचे) या जन्मात चुकते करावेच लागते. ते चुकते होईपर्यंत त्या ऋण (शापाची) मुक्ती किंवा शांती होत नाही. ऋणाचे वेगवेगळे प्रकार असतात. जीवाच्या मृत्यूनंतर भौतिक शरीरातून आत्मा वेगळा होतो, व शरीरात चेतना नसल्यामुळे शरीराचे दहन केले जाते. कारण आत्मा सुक्ष्म रुपात शरीराविना राहू शकतो, पण त्याला आपण पाहू शकत नाही. त्या आत्म्याला दुसरे शरीर मिळण्यासाठी दिवस, वर्षे, काळ जावा लागतो. जर हा आत्मा शुभ संस्कारी नसेल, तर तो ईच्छा पूर्तीसाठी प्रेत, पिशाच्च योनीत भटकत राहतो. जे कार्य आत्मा स्थुल शरीरात राहून करू शकत नाही,  ते तो सुक्ष्म शरीरात राहून करू शकतो.

            जीवाचा जन्म होण्यापूर्वीच विधात्याची ही योजना असते की, त्या जीवाचा जन्म कोणत्या परिस्थितीत होणार, त्यावेळी आकाशात ग्रह, नक्षत्र व राशी किती अंशात राहणार, त्याची ग्रहयोगाची (शुभ व अशुभ) स्थिती कशी राहणार, हे त्या जीवाच्या मागील जन्मात त्याने केलेल्या कर्माच्या नुसार घडत असते. त्याची जन्मपत्रिका, कुंडली म्हणजे जन्माच्या वेळी आकाशात तयार झालेला ग्रह, नक्षत्र व राशींचा नकाशा असतो. कुंडली म्हणजे जीवाला भगवंताने ८४ लक्ष योनीतून मुक्त करण्यासाठी पृथ्वीतलावर काही काळ चांगले कर्म करण्यासाठी दिलेले पारपत्रच आहे. त्यानुसार त्याच्या जन्मकुंडलीवरून दैवज्ञ पितृदोष आहे किंवा नाही हे जाणू शकतो.

           भारतीय ज्योतिष शास्त्रानुसार सूर्यग्रह हा सौर मंडळाचा राजा आहे. सूर्य आत्मा आहे. सूर्य ग्रहावरून पित्याचा विचार केला जातो. शनि हा सूर्याचा पुत्र आहे व शत्रू देखील आहे. ज्योतिष शास्त्रामध्ये वायु विकाराचा कारक आहे. व्यक्तिला पितृदोष आहे किंवा नाही, हे त्यांच्या जन्मकुंडलीवरून पाहता येते. सूर्य जेव्हा शनिच्या प्रभावाखाली असतो, तेव्हा व्यक्ती निश्चित पितृदोषाने पीडीत राहते. राहू आजोबाचा कारक असतो. कुंडलीत लग्न स्थान व द्वितीय मध्ये पितृदोष देतो. ब्रहतपराशरी ग्रंथात पितृदोषाच्या चौदा शापांचे वर्णन आहे.

           जसे, पितृशाप, प्रेतशाप, मातृशाप, सर्पशाप इ. यामुळे संतती होत नाही. जर झालीच तर जिवीत राहत नाही. धनाचा अपव्यय होतो. व्यवसायामध्ये अपयश येते, व विचार नास्तिक होतात. कामामध्ये सारख्या अडचणी, अडथळे येत राहतात, शेतीमध्ये सतत अडचणी, नापीकी, कर्जबाजारीपणा, पशुधनावर आपत्ती, घरात सारखे भांडण, आजारपण, स्त्रियांना पीडा, घटस्फोट, घर सोडून जाणे, घराण्यात अचानक आत्महत्या, वेडेपणा, शरीरात आत्म्याचा संचार, अपघात, मृत्यू व वैवाहीक, मांगलीक कामात अडचणी ह्या सर्व बाबी पितृदोषामुळे घडून येतात... 

१) घरात पुरेसे अन्नधान्य भरूनही ते न पुरणे वा बनवलेले वाया जाणे. ( हे अन्न बाहेर टाकल्यावर कोणताही प्राणी खात नाही ).

२ ) घरात काही देवाचे कार्य वा शुभकार्य ठरले, की नेमक्या अडचणी उभ्या रहाणे वा ऐनवेळी भांडणे होणे व केलेल्या कार्याचे समाधान साध्य न होणे.

३ ) घराण्यात कुटूंब विभक्त होणे व होणारी कार्ये बंद पडणे.

४ ) घरात वडिलधारी मंडळी काहीही मार्गदर्शन करण्यासाठी शिल्लक न रहाणे.

५ ) हाती घेतलेले काम यशस्वीरीत्या सुरू होणे पण मध्येच खीळ बसणे.

६ ) घरातील मुलगा / मुलगी सर्व काही योग्य असूनही विवाह न होणे.

७ ) जोडप्यात कोणताही दोष नसताना व डाॅ. इलाज सुरू असूनही संतती न होणे / संतती न वाचणे / वारंवार गर्भपात होणे / संततीत व्यंग असणे / मतीमंद संतती जन्माला येणे.

🔸पितृ सुक्त (Pitru Sukt)🔸 सेवा पितरांची (Pitranchi Seva)🔸

उदीरतामवर उत् परास उन्मध्यमाः पितरः सोम्यासः ।

असुं य ईयुरवृका ऋतज्ञास्ते नोऽवन्तु पितरो हवेषु ॥ १ ॥

इदं पितृभ्यो नमो अस्त्वद्य ये पूर्वासो य उपरास ईयुः ।

ये पार्थिवे रजस्या निषत्ता ये वा नूनं सुवृजनासु विक्षु ॥ २ ॥

आहंपितृन् त्सुविदत्रॉं अवित्सि नपातं च विक्रमणं च विष्णोः ।

बर्हिषदो ये स्वधया सुतस्य भजन्त पित्वस्त इहागमिष्ठाः ॥ ३ ॥

बर्हिषदः पितर ऊत्यर्वागिमा वो हव्या चकृमा जुषध्वम् ।

त आ गतावसा शंतमेनाऽथा नः शं योरऽपो दधात ॥ ४ ॥

उपहूताः पितरः सोम्यासो बर्हिष्येषु निधिषु प्रियेषु ।

त आ गमन्तु त इह श्रुवन्त्वधि ब्रुवन्तु तेऽवन्त्वस्मान् ॥ ५ ॥

आच्या जानु दक्षिणतो निषद्येमं यज्ञमभि गृणीत विश्र्वे ।

मा हिंसिष्ट पितरः केन चिन्नो यद्व आगः पुरुषता कराम ॥ ६ ॥

आसीनासो अरुणीनामुपस्थे रयिं धत्त दाशुषे मर्त्याय ।

पुत्रेभ्यः पितरस्तस्य वस्वः प्र यच्छत त इहोर्जं दधात ॥ ७ ॥    

ये नः पूर्वे पितरः सोम्यासो ऽनूहिरे सोमपीथं वसिष्ठाः ।

तेभिर्यमः संरराणो हवींष्युशन्नुशद्भिः प्रतिकाममत्तु ॥ ८ ॥

ये तातृषुर्देवत्रा जेहमाना होत्राविदः स्तोमतष्टासो अर्कैः ।

आग्ने याहि सुविदत्रेभिरर्वाङ् सत्यैः कव्यैः पितृभिर्घर्मसद्भिः ॥ ९ ॥

ये सत्यासो हविरदो हविष्पा इन्द्रेण देवैः सरथं दधानाः ।

आग्ने याहि सहस्त्रं देववन्दैः परैः पूर्वैः पितृभिर्घर्मसद्भिः ॥ १० ॥

अग्निष्वात्ताः पितर एह गच्छत सदः सदः सदत सुप्रणीतयः ।

अत्ता हवींषि प्रयतानि बर्हिष्यथा रयिं सर्ववीरं दधातन ॥ ११ ॥

त्वमग्न ईळतो जातवेदो ऽवाड्ढव्यानि सुरभीणि कृत्वी ।

प्रादाः पितृभ्यः स्वधया ते अक्षन्नद्धि त्वं देव प्रयता हवींषि ॥ १२ ॥

ये चेह पितरो ये च नेह यॉंश्च विद्म यॉं उ च न प्रविद्म ।

त्वं वेत्थ यति ते जातवेदः स्वधाभिर्यज्ञं सुकृतं जुषस्व ॥ १३ ॥

ये अग्निदग्धा ये अनग्निदग्धा मध्ये दिवः स्वधया मादयन्ते ।

तेभिः स्वराळसुनीतिमेतां यथावशं तन्वं कल्पयस्व ॥ १४ ॥

 

🔸पितृदोषावर काही सामान्य उपाय (Pitrusohavar Upay/ Solution)🔸

🔹१) पिंडदान : नित्य मासिक, त्रैमासिक, षष्मासिक, सांवत्सरिक.....

🔹२) जलतर्पण- नरकयातना सहन करणार्‍या पितरांचा जलतर्पणामुळे उद्धार होतो असे मानले जाते. जलतर्पणाचे प्रकार.....
अ) देवतर्पण करताना बोटांच्या पुढच्या भागाकडून जल सोडा.
ब) गुरू, ऋषी यांना रविचे बोट (अनामिका) व करंगळी यांच्या मुळातून जलतर्पण करावे.
क) गुरुचे बोट (तर्जनी) व अंगठा यांच्यावरून पितरांना तर्पण करावे.....

🔹३) दान : दानांचे प्रकार...
अ) दशदाने वस्तू: गाय, भूमी, तीळ, सोने, तूप, वस्त्र, धान्य, रुपे, गूळ, मीठ. या वस्तू गरजूंना /सत्पात्रीस द्याव्यात.....
ब) अष्टदाने: शिधा, जलाने भरलेला कुंभ, गाय, वस्त्र, भूमी, शय्या, छत्र, आसन गरजूंना दान द्यावे.....
क) उपदाने : अन्न, जलकुंभ, चामडी पादत्राणे, कमंडलू, छत्र, वस्त्र, काठी, लोखंडाचा मोठा दंड, शेगडी, दिवा, तीळ, विडा, चंदन, फुलमाला.....
ड) पडदाने : आसन, चामडी जोडे, छत्र किंवा छत्री, अंगठी, कमंडलू, जानवे, तूप, वस्त्र, भोजन, भोजन बनविण्यासाठी भांडी इत्यादी दान करा.....

🔹४) आपल्या मात्यापित्यांची मनोभावे सेवा करावी.....

🔹५) विधिवत श्रेष्ठतेने हवनविधी करावा... हवनविधीच्या वेळी पितरांना आपण जे द्रव्य देतो त्याला कव्य म्हणतात. हवनाच्या सांगतेवेळी पितर आपली समस्या व प्रार्थना स्वीकारतात. अशाप्रकारे अग्नीच्या माध्यमातून यमासहित आपले सर्व ज्ञात-अज्ञात पितर तृप्त होऊन पुढील सद्गतीस मार्गस्थ होतात.....

🔹6) पितृसुक्ताचे हवन व पठण करावे.....

🔸श्राध्द केले की, कावळ्यासच का खाऊ घातले जाते ?
जगात प्रत्येक झाड हे प्राणवायुचे उत्सर्जन करत असते. पण त्यात केवळ वड व पिंपळ ही झाडे इतर झाडांपेक्षा एकाच वेळी दुपटीने प्राणवायु उत्सर्जन करतात. हे सायन्सनेही मान्य केले आहे.

एक गंमतीची गोष्ट म्हणजे जगात सर्व रोपे स्वत: बीज प्रक्रियेद्वारा मनुष्य लाऊ शकतो. परंतु वड व पिंपळ यांचे प्रत्यक्ष बीज निर्मिती नाही. मग या दोन्ही झाडांची कोमल अंकुर रुपी फळं जेव्हा कावळे खातात, ( बघा त्यातही म्हटले आहे केवळ "कावळेच", इतर पक्षी नाही.) तेव्हा त्यांच्या पोटातच ही प्रोसेस सुरु होते. व ते जेथे विष्ठा करतात तेथेच वड किंवा पिंपळ उगवते.

या कावळ्यांशिवाय ही झाडे टिकणार नाहीत, व कावळ्यांचे (प्रजनन) अंडी घालणे हे भाद्रपद महिन्यातच होते. त्यांना घरोघरी पोषक आहार प्रत्येकाने दिला तरच स्रुष्टि वाचेल हे पूर्वीच्या संतांनी, शास्त्रकारांनी जाणले.

आपले ऋषि-मुनि खूप कनवाळू व सखोल विद्वान होते. त्यांनी पाहिले की ही दोन झाडे सर्व जीवांच्या आरोग्यासाठी अत्यंत उपयोगी व आवश्यक आहेत तर त्याकरिताच कावळ्यांना आहार दिला जायला लागला. ही परंपरा बनली. व हीच आज श्राध्द म्हणून ओळखली जाते.  अशी क्रृतज्ञता पाळली तर पूर्वजही नक्कीच तृप्त होतील...!

🌹श्री गुरुदेव दत्त | श्री गुरू स्वामी समर्थ🌹